پرستشگاه هندوها

پرستشگاه هندوهای بندر عباس

پرستشگاه هندوها یا معبد هندوها یکی از آثار تاریخی شهر بندرعباس است که در مرکز شهر روبروی بازار روز قرار دارد.ساختمان پرستشگاه هندوها در سال ۱۲۱۰ قمری در حکومت محمدحسن‌خان ساخته شده‌ است.پرستشگاه بُتِگوران یا معبد هندوها یکی از آثار تاریخی شهر بندرعباس است که در مرکز شهر در خیابان امام خمینی، روبروی بازار روز قرار دارد.ساختمان پرستشگاه هندو ها، در سال ۱۲۱۰ (قمری) در زمان حکومت محمدحسن‌خان سعدالملک حاکم وقت بندرعباس، از محل جمع‌آوری هدایای هندوها، توسط تجار هندی ساخته شده‌است.طرح این بنا از معماری پرستشگاه‌ های هندی متأثر است.

پرستشگاه بَت‌ گوران یا نیایشگاه هندوها یکی از ساختمان‌ های تاریخی بسیار زیبا و منحصر بفرد شهر بندرعباس است.این ساختمان در خیابان امام خمینی، روبروی بازار روز قرار دارد.

معرفی معبد هندوهای بندرعباس

ساختمان این نیایشگاه، در روزگار قاجار و در سال ۱۲۱۰ قمری و در روزگار فرمانروائی محمد حسن خان سعدالملک فرمانروای محلی بندرعباس، با پول و هدایای هندوهای کارگر در جزیره قشم، هرمز و بندرعباس و بازرگانان هندی ساخته شده‌ است.اما گمان بر این است که چون هندی‌ ها در استان هرمزگان و بخش‌ های دیگر چه به عنوان کارگر و چه بازرگان وجود داشته‌ اند و پای کمپانی هند شرقی بوسیله اروپائیان به ایران و بویژه خلیج فارس باز شد، هندی‌ ها سال‌ ها پیش از آن، در پی بالا بردن ساختمانی برای نیایش مذهبی خود بوده‌اند.پیشینه سکنی گزینی هندی‌ها در ایران دراز بوده و روابط سیاسی و فرهنگی تنگاتنگ با ایران داشته‌ اند.

تاریخچه پرستشگاه هندوها

از دیرباز و از روزگاری که «فرانسیسکو د آلمیدا» از طرف «دون مانوئل» پادشاه وقت پرتغال به هند رفت و بنگاه‌ های بازرگانی پرتغالی‌ ها در هندوستان بنیان گذاشته شد و نوبت گسترش آن فرا رسیده بود.درست در روزگاری که شاه اسماعیل یکم صفوی ۲۰ سال سن داشت و تنها پنج سال یعنی در ۱۵ سالگی زمام امور سراسر ایران را در دست گرفته بود و در جنگ‌ های سخت و طاقت فرسا با دو دشمن سنتی، ازبک‌ها و عثمانی‌ ها دست و پنجه نرم می‌کرد و در جنگ چالدران از عثمانی‌ ها شکست خورده بود، دریا سالار «آلفونسو د آلبو کرک» به دستور «دون مانوئل» پادشاه پرتقال از آن موقعیت استفاده و از هند با شتاب به سوی خلیج فارس حرکت کرد.این دریانورد که با چندین ناو جنگی به خلیج فارس آمده بود پس از درگیری با نیروهای «ابوالمظفر سیف الدین ابا نصر» حاکم هرمز که او نیز خیلی جوان بود، در نبردی خونین جزیره هرمز را تسخیر کرد.

در آن روزگار چون پرتغالی‌ها در هند مستقر شده بودند، در عرصه‌های جهانی قدرت دریایی خود میدان مانور بیشتری داشتند.از آن روزگار پای هندی‌ ها به گونه ای کم و بیش بیشتر از گذشته به هرمزگان باز شده بود.نباید از یاد برد که رابطه هند با ایران از نظر فرهنگی و سیاسی نیز در روزگار صفوی و پیش از آن برقرار بود.میر سید علی و عبدالصمد نقشی مهم در پیدایش نقاشی هندی و ایرانی در دربار هند بازی نموده‌اند.

در روزگار فرمانروایی شاه تهماسپ یکم، همایون پادشاه مغولی هند به ایران پناهنده شد و مدتی در دربار صفوی اقامت کرد؛ اقامت وی در ایران و حمایت شاه صفوی از او در بازگشت به هند، باعث ایجاد رابطه میان دو کشور باستانی ایران و هند در همه شئون از جمله هنر شد.همایون از خاندان پادشاه گورکانی در روزگار اکبر شاه در دربار شاه تهماسپ در تبریز پناهنده بود.در آنجا گیرائی هنر نقاشی میر سید علی شاگرد بهزاد و عبدالصمد شیرین قلم دو استاد هنرمند ایرانی خمیر مایه ای شد تا هنر روزگار شاه تهماسپ رهسپار هند نیز بشود؛ و از آن پس هنرمندانی از ایران به هند کوچ نمودند و در آنجا تاثیر ژرفی بر هنر هند گذاشتند که در گستره معماری و باغ، تاج محل هند که روزانه هزاران گردشگر از سراسر جهان از آن بازدید می‌کنند، نمونه ای از آن هاست.

پرستشگاه بت‌ گوران هندوهای بندرعباس

همایون شاه و پسرش بهترین سرمشق را در تصویر و فن نقاشی از آنان آموختند و هنرستانی در هند ساختند که در آن شاگردانی از هند آن را اداره می‌کردند. از شاگردان هندی می‌توان دارونت و بازوان را نام برد. آنان در آنجا شیوه نقاشی خاصی را بوجود آوردند که به شیوه "مغولی" معروف است. این سبک ترکیبی از خصوصیات نقاشی ایران با عناصر نقاشی هندی است.

با این چکیده بسیار کوتاه، احتمالاً هندی‌ ها با استفاده از خانه‌ های محلی در بندرعباس و جزایر پیرامون برای نیایش دور هم گرد می‌آمده‌اند اما از دیر باز در پی ساختمانی در بندرعباس به سبک نیایشگاه‌های خود در هند بوده‌اند.سرانجام با فراز و فرودهائی دهه در پی دهه، در روز گار قاجار و اجازه گرفتن از محمد حسن خان سعدالملک این نیایشگاه را ساخته‌اند.

معماری پرستشگاه هندوها

طرح ساختمان پرستشگاه هندوها یک اتاق چهارگوش میانی است که بر روی آن گنبدی قرار دارد.سبک معماری گنبد را آهوپا کاری‌های (مقرنس‌های) پیرامونی آن نه تنها از دیگر گنبدهای ایرانی و بومی سواحل خلیج فارس، بلکه از گنبدهای سراسر ایران نیز متفاوت می‌سازد.طرح معماری پرستشگاه هندوها بیشتر به گونه نیایشگاه‌ های هندی است. ساختمان نیایشگاه بندرعباس هندوها، همچون خال زیبای زنی هندی، بر پیشانی شهر بندرعباس نگاه هر گردشگری را به خود میخکوب می‌کند.در پی گسترش شهرسازی و نوآبادی‌ های خیابان‌ های شهر نیز ساختمان نیایشگاه در کنار یکی از خیابان‌ های پر رفت و آمد مرکز شهر قرار گرفته‌ است.

پرستشگاه هندوها هر چند برای نیازهای هندوهای مقیم شهر بندرعباس ساخته شد اما می‌توان گفت که یکی از ساختمان‌ های مهم ارتباط فرهنگی و هنری میان ایران و هند نیز بوده و هست.پیروان مکتب برهمنی یعنی کسانی که به خدایان برهما، ویشنو و تسیوا باور دارند جمع بزرگی از ملت هندوستان را تشکیل می‌دهند.چنین پیداست که سبک معماری پرستشگاه هندوها بر پایه باورمندی از خدایان ویشنو و شیوا پرستان شمال هندوستان بوده‌است. "سه فرقه مهم میان هندوها عبارتند از: ویشنوان (پرستندگان ویشنو)، شیوان: (پرستندگان شیوا) و شاکتیان (پرستندگان الههٔ استوپاهای بودائی در محراب معبد و در تزئینات این معبد (بندرعباس) دیده می‌شود.

اساس ساختمان پرستشگاه هندوها عبارت است از یک اتاق چهارگوش میانی که بر روی آن گنبدی قرار گرفته‌است.سبک معماری این گنبد را مقرنس‌ های پیرامونی آن نه تنها از دیگر گنبدهای موجود در سواحل خلیج فارس، بلکه از گنبدهای سراسر ایران متفاوت می‌سازد.طرح این بنا کاملاً از معماری معابد هندی متاثر است.

ساختمان اتاق معبد و محراب در قسمت شمال معبد واقع شده و دور اتاق معبد نیز از طاقچه و قاب‌ های کور ساخته شده‌ است و دورتا دور اتاق معبد نیز ۴ راهرو وجود دارد که در گذشته زوار به دور آن زیارت می‌کردند.داخل راهرو ها حجره‌ های کوچکی است که برای طلبه‌ های مکتب برهمنی در نظر گرفته شده و داخل برخی از اتاق‌ ها نقاشی‌ های مذهبی دیده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها خدای فلوت زن به نام کریشنا است.

چگونگی ساخت پرستشگاه هندوها

دکتر فخری دانشپور که مدت ۶ سال روی این معبد تحقیق کرده می‌گوید :

پرستشگاه هندوها برای نیازهای هندوهای مقیم شهر بندرعباس که از سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۴ هـ / ش سکونت داشته و به کارهای تجاری می‌پرداختند ساخته شد که یکی از نقطه‌ های مهم ارتباط فرهنگی و هنری میان ایران و هند است.هندوها پیروان مکتب برهمنی (کسانی که به خدایان برهما، ویشنو و تسیوا معتقدند) هستند و این معبد بنابر تحقیقات به عمل آمده متعلق به خدایان ویشنو است. در هند اغلب معابد برهمنی، سنگی است، معبد هندوها در بندرعباس طبق موقعیت جغرافیایی در زمان ساخت از لاشه سنگ، ملات گل و ساروج، سنگ‌های مرجانی خاک و گچ‌های ضخیم ماده و گچ لویی استفاده شده‌ است.

ساختمان اتاق معبد و محراب در قسمت شمال هند واقع شده و دور اتاق معبد نیز از طاقچه و قاب‌های کور ساخته شده‌است و دورتا دور اتاق معبد نیز ۴ راهرو وجود دارد که در گذشته زوار به دور آن زیارت می‌کردند.

داخل راهروها حجره‌های کوچکی است که برای طلبه‌های مکتب برهمنی در نظر گرفته شده و داخل برخی از اتاق‌ ها نقاشی‌ های مذهبی دیده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها خدای فلوت زن به نام کریشنا است.

از داخل راهرو غربی راه پله‌های مارپیچی وجود دارد که به سمت بالا است و به بام معبد منتهی می‌شود که ساق معبد است و با جرزهای پس رونده که الهام از معماری ایرانی است تشکیل شده‌ است که ۴ نورگیر در ۴ طرف این فضای چند ضلعی روی جرزها و جود دارد و گنبد عظیمی با لایه‌های ذوزنقه‌ای و تزئینات آیین هندویی دیده می‌شود.همچنین اطراف و در ۴ طرف گنبد حدود ۷۲ برجک مخصوص هندویی وجود دارد که در وسط گنبد میله بزرگی قرار گرفته که در حقیقت محور زمین و آسمان را نشان می‌دهد.

در قسمت ضلع شرقی گنبد پرستشگاه هندوها نیز تالار بزرگی وجود دارد که تالار اجتماعات بوده و در این تالار نقاشی‌ های مختلفی به چشم می‌خورد که هر کدام از آن‌ها بیانگر فلسفه خاصی از اعتقادات مختلف مردم هند است.پرستشگاه هندوها ۱۱۶ سال پیش‌ساخته شد و یکی از نقطه‌ های مهم ارتباط فرهنگی و هنری بین ایران و هند است که باید حفظ شود و متأسفانه به علت عدم توجه گذشتگان غالب نقاشی‌های آن از بین رفته و بنا هم به علت تغییرات آب و هوایی با وجود مرمت‌ های پی در پی هنوز آثار ویرانی در آن به چشم می‌خورد.

تصاویر پرستشگاه هندوهای بندرعباس

پرستشگاه هندوها یکی از آثار منحصر به فردی است که از سوی پولدارهای شهری به نام شیکار پور در غرب هند ساخته شد و در سال ۱۳۴۴ هـ / ش که بندرعباس را ترک کردند، بت‌ هایی که در معبد و در طاقچه محراب بود نیز با خود بردند و این بنا کم‌کم مخروبه شد تا این که از طریق سازمان میراث فرهنگی در چند نوبت تعمیر اساسی شد و هنوز نیاز به تعمیر دارد، البته به شرط آن که حالات اولیه بنا از بین نرود.