همای و همایون تلاش برای معرفی گوهر ناشناخته ای بنام خواجوی کرمانی

تیرداد نیوز - جدیدترین اثر بهروز غریپور کارگردان تئاتر و طراح و مجری اپراهای عروسکی، اپرایی با عنوان همای و همایون است که از اشعار و آثار خواجوی کرمانی شاعر پرآوازه و شناخته شده قرن هشتم سرچشمه گرفته است.

کمال‌الدین ابوالعطاء محمودبن علی‌بن محمود، معروف به «خواجوی کرمانی» (زاده: ۶۸۹ ه‍.ق در کرمان – درگذشت: ۷۵۲ ه‍. ق در شیراز) یکی از شاعران نیمهٔ اول قرن هشتم است که در اواخر سدهٔ هفتم هجری در کرمان زاده شد و در نیمهٔ سدهٔ هشتم هجری در شهر شیراز درگذشت و در تنگ الله اکبر این شهر نزدیک رکناباد به خاک سپرده شد.

شعر خواجوی کرمانی که به نخل‌بند شاعران نیز شهرت دارد، شعری عرفانی است.

مضامین عرفانی در غزلیات وی صریحاً بیان می‌شود امّا در این اشعار که بر شاعران بعدی خود مانند حافظ تأثیرگذار هم بوده مبارزه با زهد و ریا و بی‌اعتباری دنیا و مافیها از موارد قابل ذکر است. او در شعر به سبک سنایی غزل‌سرایی می‌کرده و در مثنوی نیز سعی داشته به تقلید از فردوسی حماسه‌سرایی داشته باشد. خواجو را وابسته به سلسلهٔ مرشدیه می‌دانند.

او را در ریاضیات طب و هیئت نیز صاحب نظر می‌دانند. طنز و هزل و انتقادات اجتماعی از شرایط ادیان در آن روزگار در اشعار خواجو متداول است. او در قصیده، مثنوی و غزل طبعی توانا داشته، به‌طوری‌که گرایش حافظ به شیوهٔ سخن‌پردازی خواجو و شباهت شیوهٔ سخنش با او مشهور است. خواجو از بزرگان صوفیه قرن هشتم و اهل تصوف و عرفان (وحدت وجودی) می‌باشد.

آنچه در ادامه می‌آید گفت و گوی خبرنگار فرهنگی ایرنا با بهروز غریبپور به بهانه طراحی و ساخت اپرایی بر اساس اشعار خواجوی کرمانی است.

گوهر ناشناخته‌ای به نام خواجوی کرمانی

نویسنده و کارگردان اپراهای مولانا، حافظ، سعدی، خیام، عاشورا در توضیح اپرای جدیدی که در حل تولید آن است، بیان کرد: کار جدید ما با عنوان همای و همایون بر اساس اشعار خواجوی کرمانی است.

وی افزود: نوشتن متن اپرای همای و همایون را من از حدود دو سال و نیم پیش آغاز کردم و به پایان رساندم و قرار بود که با یاری بنیاد فرهنگی و هنری رودکی و استانداری کرمان اجرا شود که آنقدر گرفتار مسائل بوروکراتیک شدیم که شکل نگرفت؛ تا این که دوباره مرکز کرمان شناسی و بنیاد فرهنگی و هنری رودکی شرایطش را به وجود آوردند که ما بتوانیم کار کنیم.

موسیقی این اثر توسط بهزاد عبدی که پیش تر سه کار را با ایشان انجام داده بودم (مولوی، حافظ و عاشورا) ساخته شد و ضبط در کی‌یف (پایتخت اوکراین) انجام شده است. کار بخش ایرانی و سازهای ایرانی و خوانندگان از سه شنبه هفته قبل شروع شده است و خواننده خواجوی کرمانی، سالار عقیلی است که به زودی به ما ملحق خواهد شد. پیش از این و برای اجرای اپراهای قبلی با خوانندگان برجسته ای چون همایون شجریان و محمد معتمدی و دیگران کار کرده بودم و این بار سالار عقیلی هم به ما ملحق شد و امیدواریم اپرای خوبی باشد.

غریبپور در پاسخ به این سوال که چرا این موسیقی در کی‌یف ساخته شده است، گفت: معمولا آقای عبدی با ارکستر سمفونیک کی‌یف کار می کند و لازم بود که این اتفاق بیفتد چرا که سرعتش هم بیشتر است و این اپرا فرصتی بود که دیگر بار با بهزاد عبدی و هم برای نخستین بار با سالار عقیلی کار کنم.

این کارگردان تئاتر در ادامه و توضیح ماهیت اپرای همای و همایون یادآور شد: اشعار این اپرا از منظومه همای و همایون و غزلیات خواجوی کرمانی انتخاب شده است. تمام کوشش من این بوده است که یک گوهر ناشناخته را که خواجوی کرمانی است معرفی کنم؛ اشتباهی که بسیاری از ادبای ما مرتکب آن می شوند این است که عمدتا خواجوی کرمانی را با حافظ مقایسه می کنند، درحالی که ۷۰ درصد غزلیات خواجوی کرمانی مجددا توسط حافظ دوباره سازی و مهندسی شده است.

حافظ خدای غزل است و من می خواهم نشان دهم که ترکیب آن تغزل با داستان سرایی در خواجوی کرمانی به یک نقطه فوق العاده درخشان رسیده که همه از آن غافل بوده اند؛ به همین دلیل است که با هرکسی که صحبت می کنید نه همای و همایون را خوانده است و نه گل و نوروز را.

غریبپور در ادامه تصریح کرد: درحال حاضر موسیقی تا ۸۰ درصد ساخته شده است و صرفا اجرای خوانندگان باقی مانده و پس از آن انشالله می رویم برای ساخت عروسک ها.

وی افزود: به دلیل شرایط کرونایی نمی توانیم بگوییم که این اثر چه زمانی برای تماشا آماده خواهد شد اما کارمان را شروع کرده ایم و درحال جلو بردن آن هستیم و این کار را ادامه می دهیم همچنان که به شخصه و زمانی که به دلیل ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری بودم هم کار می کردم.

هنر زنده است: آخرین رویداد فرهنگی هنری قرن

جشنواره هنر زنده است که از آن تحت عنوان آخرین رویداد فرهنگی هنری قرن نیز یاد می شود، جشنواره ای است که قرار است تا در روزهای پایانی سال ۹۹ و قرن، گریزگاهی برای فرار از رخوت روزهای کرونا باشد.

در حقیقت این جشنواره مولود شرایطی است که بیماری کووید ۱۹ بر جامعه جهانی تحمیل کرده است و با وجود مصائبی که این پاندومی به بار آورده، انگیزه‌ای ایجاد شده تا ضمن توجه به راه‌های ارتباطی سنتی، راه‌های پرامکان ارتباط مجازی از نو مورد توجه قرار گیرد.

پیام این جشنواره چندوجهی است: «جهان زنده است، هنر زنده است، هنرمندان زنده‌اند، مخاطبان زنده‌اند».

در نخستین دوره جشنواره هنر زنده است که با مشارکت موسسه فرهنگی هنری «برداشت آخر» و مجموعه هنری «مربع ۱۱» به شکل رقابتی در شبکه‌های اینترنتی با حمایت مادی بخش خصوصی و حمایت معنوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از ۱۰ تا۲۰ اسفندماه سال جاری برگزار می‌شود، چهار بخش فیلم به دبیری کمال تبریزی، تئاتر به دبیری بهروز غریب پور، موسیقی به دبیری فردین خلعتبری و دیجیتال آرت به دبیری محمود کلاری وجود دارد.

غریبپور که در این رویداد فرهنگی علاوه بر دبیری بخش تئاتر، سمت مدیریت این جشنواره را بر عهده دارد در توضیح فلسفه شکل گیری و ماهیت جشنواره هنر زنده است بیان کرد: جشنواره هنر زنده است یک شعار در این مفهوم است که مخاطب ما زنده است، هنر زنده است، فعالیت های هنری همچنان وجود دارد و نوعی واکنش است به این حالت یاس و ناامیدی (که بسیاری به درستی و برخی به صورت اغراق آمیز درباره آن صحبت می کنند) تا بگوییم که حتی در این شرایط سخت هم کار می کنیم.

به خصوص برای نسل جوان نباید دائما افسردگی و یاس را بیان و مبالغه کنیم. چرا که این رده سنی به دلیل روحیات و شرایط سنی خاصی که دارند (درگیر یک انقلاب درونی هستند) اگر احساس کنند که درهای جهان به رویش بسته شده و هیچ امیدی همچون سینما، تئاتر و موسیقی نیست مایوس می شود و این موضوع دردناک است.

مترجم کتاب های انیمیشن از نخستین گام‌ها تا اعتلا ۱۳۷۷ ، قلعه حیوانات ۱۳۸۴، بینوایان ۱۳۸۵ و قصه تلخ طلا ۱۳۸۵، افزود: به همین دلیل ما با بهره گیری از فضای مجازی، این جشنواره را طراحی کردیم که آن را به صورت آنلاین برگزار و تلاش می کنیم که جشنواره‌ای جامع باشد؛ چنانچه تئاتر و فیلم و موسیقی را در بر می گیرد و به همین دلیل وقتی که در خود عناوین جشنواره ها غور می کنید می بینید که هرکدام دارای شاخه های متعددی هستند؛ مثلا صرفا در بخش تئاتر ۱۶ عنوان زیر رده وجود دارد: تئاتر بلند مدت، تئاتر کوتاه مدت، پانتومیم، نمایش های آیینی، کمدی، تعزیه و ... حتی گفت وگوی با پیشکسوتان و گزارش پشت صحنه عناوینی هستند که در بخش تئاتر وجود دارند.

ما در بخش موسیقی، از موسیقی نواحی و مقامی پیشنهاد شرکت داریم و در سینما فیلم های کوتاه و بلند طبیعتا شرکت خواهند کرد و حتی در دیجیتال آرت شما می توانید فیلم هایی که با موبایل گرفته شده، انمیشن، گرافی موشن و ... را در جشنواره شرکت دهید و احساس ما این است که به دلیل این فضایی که ایجاد کرده ایم تحرکی در جامعه جوان و هنری ما ایجاد خواهد کرد.البته حرفه ای ها هم از این جشنواره استقبال کرده اند و امیدوارم که به نتیجه برسد.

ما به کرونا نیاز داشتیم

بنیان‌گذار فرهنگسرای بهمن، مدیر و بنیانگذار خانه هنرمندان ایران در ادامه و در پاسخ به این پرسش که ایده جشنواره هنر زنده است از کجا نشئت گرفته است، گفت: ایده اولیه را آقای مازیار رضاخانی که دبیر جشنواره های مختلف از جمله پروین اعتصامی بوده اند با من مطرح کردند که در ابتدا مانند هر ایده خام دیگر بود و تلاش کردم با تجربه ای که داشتم و دعوت از افراد شاخص، این ایده را وسعت بخشیده و جامع تر کنیم.

در همان روزهای آغازین شروع فراگیری بیماری کووید ۱۹ مقالاتی نوشتم که در آنها بیان کردم که ما به کرونا نیاز داشتیم که ظرفیت های پنهان را آشکار سازد و ظرفیت های بالقوه را بالفعل کنیم؛ برای خودم این ایده وجود داشت همچنان که همواره در شرایط بحرانی کوشش ام این بوده است که تسلیم شرایط بد و محدودکننده نشوم و عزیزانی مانند آقایان رضا کیانیان، کمال تبریزی، فردین خلعتبری،محمود کلالی، عسگر پور، همه در این شرایط متوجه شدند که این ایده، ایده ای است که خود این افراد را هم به تحرک و فعالیت وا می دارد و خوشبختانه این گونه شده و نتیجه فوق العاده بوده است.

غریبپور در پاسخ به این پرسش که با توجه به ابداعی که در زمینه تئاتر عروسکی داشته آیا در طی سالیان گذشته نیروها و کسانی را بر اساس دانش و تجربیات خود تربیت کرده است یا خیر، توضیح داد: من در ۲۰ سالگی خیمه شب بازی در حال مرگ را احیا کردم و همه کسانی که در گروه تئاتر عروسکی آران هستند ایده های من را می بینند و طبیعتا تربیت شده اند اما این که تا چه حد مانند خودم عاشقانه کار کنند، موضوعی دیگر است.

ما مکتب آران را داشته ایم که به دلیل کرونا بسته شد و این مکتب آران اساسا نیروی جوان را برای عنایت به گذشته عروسکی ما، آشنایی با نمایش عروسکی مدرن تربیت می کند؛ به هرحال این مکتب دربرگیرنده تمام ایده های من است؛ چنانچه من نه با مدرن مخالف هستم و نه با سنتی و عقیده دارم که باید زبان نویی را پدید بیاوریم که حتی آنچه متعلق به دنیای کهن است به واسطه آن نو و معاصر شود و بتوانیم از آن بهره بگیریم و مخاطب هم آن را بپسندد.

نویسنده کتاب‌های تئاتر چیست؟ چگونه زاده شد، چگونه اجرا می‌شود ۱۳۷۰، نمایش عروسکی گام به گام ۱۳۷۰ و تئاتر در ایران ۱۳۸۴ در پاسخ به این پرسش که آیا امروز افراد یا گروه‌هایی راهی را که غریبپور در توجه و اجرای نمایش‌های سنتی ایرانی (خمیه شب بازی و ...) گشوده است را دنبال می کنند، تصریح کرد: بله اساسا خیمه شب بازی امروز توسط گروه های متعددی اجرا می شود درحالی که زمانی که من آن را کار کردم و به دانشگاه تهران آوردم استادان ما هم خیمه شب بازی ندیده بودند. این اتفاق افتاده و قطعا هم نتیجه داشته است.

در روزهای گذشته دیدم که خانمی بر اساس بخش های غنایی شاهنامه، متنی اپرایی نوشته بود و نظیر این افراد امروز بسیار زیاد هستند که در حال کار بر روی اپرای ایرانی و متون قدیمی ایرانی هستند.

غریبپور در انتها و در پاسخ به این سوال که آیا این افراد برای نوشتن و اجرای کارهایشان با وی در ارتباط هستند یا خیر، خاطرنشان کرد: غالبا در ارتباط هستند؛ ضمن این که قرار نیست اگر من چیزی به این آدم ها یاد داده ام تا آخر بر کار ایشان نظارت داشته باشم؛ دنیای تئاتر عروسکی، دنیای وسیعی است.